آشنایی با شغل زیست شناسی و فرصت‌های استخدام حوزه بیولوژی

فارغ‌التحصیلان رشته زیست شناسی در کشور ما همانند فارغ‌التحصیلان سایر رشته‌های علوم پایه با مشکل پیدا کردن شغل مرتبط با رشته خود، مواجه هستند. پیدا کردن موقعیت‌های استخدام بیولوژی و زیست شناسی به دلیل بی‌توجهی به این رشته‌ی پر اهمیت و کمبود تعداد مراکز تحقیقاتی دولتی، بسیار دشوار است. از سوی دیگر، راه‌اندازی کسب‌وکارهای مرتبط با علوم زیستی در کشور ما به دلایلی مثل تحریم‌های اقتصادی و هزینه‌های بسیار بالای تجهیزات آزمایشگاهی در این رشته، عملیاتی غیر ممکن به نظر می‌رسد. بنابراین، فرصت‌های شغلی برای زیست شناسان در بخش خصوصی نیز بسیار محدود هستند.

با وجود تمامی این محدودیت‌ها، سازمان‌هایی دولتی و خصوصی در کشور ما فعالیت دارند که فرصت‌هایی برای اشتغال زیست شناسان فرآهم آورده‌اند. با اینکه علم زیست شناسی در اصل، یک علم پایه‌ای (basic science) محسوب می‌شود و قاعدتا باید فارغ‌التحصیلان گرایش‌های مختلف این رشته، عمدتا به عنوان پژوهشگر در سازمان‌های تحقیقاتی با بودجه دولتی یا شرکت‌های دانش‌بنیان استخدام شوند، اما به دلیل کمبود چنین فرصت‌هایی در کشور ما، اکثر زیست شناسان، به ناچار، به مشاغلی غیرمرتبط با رشته یا مشاغل غیرتحقیقاتی مرتبط با زیست شناسی در سازمان‌هایی مثل داروسازی‌ها و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، مشغول به کارهایی کاملا تجاری و دور از قلمروی پژوهش علمی می‌شوند.

در این مقاله می‌خواهیم پس از معرفی مختصر رشته زیست شناسی و گرایش‌های مختلف آن در ایران، به بررسی فرصت‌های شغلی موجود در کشور برای زیست شناسان بپردازیم. امیدواریم این مقاله در پیدا کردن شغل زیست شناسی به فارغ‌التحصیلان گرایش‌های مختلف علوم حیاتی که همواره در کشور ما با مشکل بیکاری رو به رو بوده‌اند، کمک کند. با سایت استخدام و کاریابی جاب ویژن همراه باشید.

معرفی مختصر رشته زیست شناسی و گرایش‌های مختلف آن در ایران

رشته زیست شناسی در کشور ما در چهار گرایش اصلی زیر، در مقطع لیسانس، ارائه می‌شود:

• زیست شناسی عمومی
• زیست شناسی سلولی و مولکولی
• زیست شناسی گیاهی
• زیست شناسی جانوری

عملا می‌توان گفت که این گرایش‌ها، تفاوت‌های زیادی با هم دیگر ندارند و شما می‌توانید در مقطع ارشد، در تمامی گرایش‌های زیست شناسی تحصیل کنید. با این حال، نوع واحد‌هایی که در مقطع کارشناسی در این گرایش‌ها پاس خواهید کرد با هم دیگر، اندکی متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، اگر قصد ادامه تحصیل در رشته‌های بیوفیزیک، بیوتکنولوژی، نانوبیوتکنولوژی، بیوشیمی، ژنتیک یا سلولی و مولکولی و حتی میکروبیولوژی را داشته باشید، با گذراندن مقطع لیسانس در گرایش زیست شناسی سلولی و مولکولی، برای مقطع ارشد، از آمادگی بیشتری برخوردار خواهید بود. در صورتی که می‌خواهید دیدی کلی نسبت به علم زیست شناسی کسب کنید تا بتوانید تصمیم بهتری در مورد گرایش مقطع ارشد خود بگیرید، بهتر است که مطالعه زیست شناسی را با گرایش زیست شناسی عمومی در مقطع لیسانس شروع کنید.

دقت داشته باشید که برای احراز یک شغل زیست شناسی، گرایش در مقطع لیسانس اهمیت زیادی ندارد و به طور کلی، با لیسانس زیست شناسی، شانس پیدا کردن شغل بسیار پایین است. اگر می‌خواهید به عنوان یک زیست شناس وارد بازار کار ایران شوید، به شما توصیه می‌کنیم که حتما، حداقل تا مقطع کارشناسی ارشد، ادامه تحصیل دهید.

استخدام شدن با مدرک لیسانس زیست شناسی

همانطور که در بالا گفتیم، با مدرک لیسانس زیست شناسی در ایران، پیدا کردن شغل بسیار سخت است. با این حال، چندین عنوان شغلی وجود دارد که حتی با مدرک لیسانس زیست شناسی نیز می‌توانید آن‌ها را احراز کنید.

مدرپ یا نماینده علمی

یکی از مشاغلی که حتی با مدرک لیسانس زیست شناسی نیز می‌توانید در کشور ما پیدا کنید، شغل مدرپ (MedRep) یا نماینده علمی است. شرکت‌های داروسازی و بیوتکنولوژی، شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات پزشکی و حتی آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، برای معرفی محصولات خود با زبانی علمی به جامعه پزشکان، داروسازان و دیگر افراد حرفه‌ای در حوزه بهداشت و درمان، نیازمند جذب نماینده علمی هستند. معمولا، فارغ‌التحصیلان رشته زیست شناسی، حتی در مقطع لیسانس، از شانس بالایی برای استخدام شدن به عنوان نماینده علمی برخوردارند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با شغل نماینده علمی، کلیک کنید.

دبیر زیست شناسی

دیگر موقعیت استخدام زیست شناسی با مدرک لیسانس، دبیری زیست شناسی در مقطع دبیرستان است. علاقه‌مندان به این شغل می‌توانند با شرکت در آزمون دستگاه‌های اجرایی از طریق وبسایت سازمان سنجش، شانس خود را برای استخدام شدن به عنوان دبیر زیست شناسی امتحان کنند.

استخدام شدن با مدرک کارشناسی ارشد زیست شناسی

با اینکه بازار کار رشته زیست شناسی در مقطع لیسانس اصلا جالب نیست، اخذ مدرک کارشناسی ارشد، به ویژه در گرایش‌هایی مثل میکروبیولوژی، بیوشیمی، سلولی و مولکولی، بیوتکنولوژی و ژنتیک، شانس شما را برای پیدا کردن شغل، خیلی بالاتر می‌برد. البته، همچنان بازار کار رشته زیست شناسی در مقطع ارشد در کشور ما، در مقایسه با خیلی از رشته‌های دیگر، اصلا وضعیت خوبی ندارد. مشاغلی که در ادامه معرفی خواهیم کرد، رایج‌ترین مشاغل برای فارغ‌التحصیلان گرایش‌های ارشد زیست شناسی در کشور ما هستند.

موقعیت‌های شغلی زیست شناسی برای فارغ‌التحصیلان رشته میکروبیولوژی

می‌توان گفت که گرایش میکروبیولوژی، بهترین بازار کار را در میان گرایش‌های رشته زیست شناسی دارد. شغل‌های متعددی در داروسازی‌ها، شرکت‌های فعال در صنایع غذایی، شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه بیوتکنولوژی و حتی آزمایشگاه‌های تشخیص طبی برای میکروبیولوژیست‌ها وجود دارد.

برای مشاهده آگهی‌های استخدام میکروبیولوژی در شرکت داروسازی کلیک کنید.

کارشناس آزمایشگاه میکروبی

بسیاری از شرکت‌های صنایع غذایی، برای بررسی ایمنی میکروبی مواد اولیه و محصولات نهایی خود و نیز، تولید فرآورده‌های غذایی تخمیری، نیازمند کارشناس آزمایشگاه میکروبی هستند و برای این شغل، معمولا، فقط از میان فارغ‌التحصیلان رشته میکروبیولوژی، نیرو جذب می‌کنند.

همچنین، خیلی از شرکت‌های داروسازی، برای تست کردن اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌های تولیدی خود، میکروبیولوژیست‌ها را به عنوان کارشناس آزمایشگاه میکروبی یا حتی کارشناس تضمین کیفیت جذب می‌کنند.

آزمایشگاه‌های تشخیص طبی نیز دارای یک بخش آزمایشگاه میکروبی هستند که در آن بخش، برای شناسایی آلودگی‌های میکروبی در نمونه‌های بیماران و تعیین پروفایل میکروبی این نمونه‌ها، به میکروبیولوژیست‌ها نیاز دارند.

کارشناس تولید

یک شغل زیست شناسی برای میکروبیولوژیست‌ها، کارشناس تولید است. از ارگانیسم‌های میکروبی می‌توان برای تولید مواد غذایی تخمیری، پروتئین‌های خاص و مهندسی شده مثل پروتئین‌های دارای کاربردهای صنعتی (آنزیم‌های مورد استفاده در صنعت، آنزیم‌های مورد استفاده در پودرهای رخت‌شویی و …)، پروتئین‌های دارای کاربردهای دارویی (مثل فاکتور VIII انعقادی، آنتی‌ژن‌ها، آنتی‌بادی‌ها و …) و دیگر انواع پروتئین‌ها و نیز، ترکیبات شیمیایی خاص، استفاده کرد.

برای این کار، نیاز به فرمانتورها یا دیگر انواع محیط‌های کشت میکروبی و البته، دانش کشت باکتری و کار کردن با این محیط‌های کشت وجود دارد. بنابراین، شرکت‌های صنایع غذایی، شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌های بیولوژیک و شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک فعال در حوزه بیوتکنولوژی، نیازمند فارغ‌التحصیلان رشته میکروبیولوژی برای تولید محصولات خود به کمک میکروارگانیسم‌ها هستند.

کارشناس تحقیق و توسعه

همانطور که گفتیم، بسیاری از شرکت‌‌های داروسازی، شرکت‌های تولید فرآورده‌های بیولوژیک و شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه بیوتکنولوژی برای تولید بعضی از محصولات خود، وابسته به ارگانیسم‌های میکروبی هستند. ست‌آپ کردن یک سیستم میکروبی برای تولید یک محصول بیولوژیک جدید، نیازمند یک فرآیند تحقیق و توسعه (R&D) طولانی مدت است و بنابراین، این شرکت‌ها، در تیم‌حتی تحقیق و توسعه خود، به میکروبیولوژیست‌ها نیز، نیاز دارند.

مطلب مرتبط: راهنمای استخدام میکروبیولوژی

فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های بیوشیمی و بیوفیزیک

یکی از مشاغل زیست شناسی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های بیوشیمی و بیوفیزیک، کار کردن در شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌های بیولوژیک و شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه بیوتکنولوژی است.

معمولا فارغ‌التحصیلان این دو گرایش زیست شناسی، مجموعه مهارت‌های نسبتا مشابهی، شامل آشنایی با تکنیک‌های کار کردن روی پروتئین‌ها، تکنیک‌های طیف‌سنجی، تکنیک‌های کروماتوگرافی و حتی تکنیک‌های کشت میکروبی در سطح مقدماتی، دارند. با این حال، رشته بیوشیمی به دلیل قدمت بیشتر در مقایسه با رشته بیوفیزیک، به ویژه در کشور ما، رشته‌ای شناخته‌شده‌تر محسوب می‌شود و بازار کار بهتری دارد.

معمولا، فارغ‌التحصیلان این دو رشته به عنوان کارشناس تحقیق و توسعه در صنایعی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم، جذب می‌شوند. البته شغل‌های متنوع‌تری برای فارغ التحصیلان رشته بیوشیمی وجود دارد و حتی گاهی اوقات، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی نیز، فارغ‌التحصیلان رشته بیوشیمی را استخدام می‌کنند.

با اینکه معمولا فارغ‌التحصیلان رشته بیوفیزیک، علاوه بر مهارت‌های آزمایشگاهی بیوشیمیایی، نسبت به بیوشیمیست‌ها، مهارت‌های بیشتری در حوزه‌هایی مثل بیوانفورماتیک و تکنیک‌های طیف‌سنجی دارند اما همانطور که در بالا گفتیم، به دلیل شناخت کمتر نسبت به رشته بیوفیزیک، اکثر کارفرمایان در آگهی‌های استخدامی خود برای شغل کارشناس تحقیق و توسعه در شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولید فرآورده‌های بیولوژیک و شرکت‌های دانش‌بیان فعال در حوزه بیوتکنولوژی، روی داشتن مدرک تحصیلی در رشته‌هایی مثل بیوشیمی و حتی سلولی و مولکولی تأکید دارند و نام رشته بیوفیزیک در این آگهی‌های شغلی، کمتر دیده می‌شود.

شغل زیست شناسی سلولی مولکولی، بیوتکنولوژی و ژنتیک

بازار کار اصلی برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های زیست شناسی سلولی و مولکولی، بیوتکنولوژی و ژنتیک، تیم‌های تحقیق و توسعه در شرکت‌های داروسازی، شرکت‌های تولید فرآورده‌های بیولوژیک و شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه بیوتکنولوژی است. در کشور ما، بازار کار این رشته‌ها در مقایسه با رشته بیوشیمی، ضعیف‌تر و در مقایسه با رشته بیوفیزیک، قوی‌تر است. شانس استخدام میکروبیولوژیست نیز از فارغ‌التحصیلان تمامی این گرایش‌ها بیشتر است.

فرصت‌های شغلی فارغ‌التحصیلان دیگر گرایش‌های زیست شناسی در مقطع کارشناسی ارشد

می‌توان گفت که گرایش‌های دیگر زیست شناسی شامل گرایش‌های مختلف علوم جانوری و علوم گیاهی و نیز گرایش زیست دریا، در کشور ما و به ویژه در بخش خصوصی بازار کار قابل توجهی ندارند. تنها امید فارغ‌التحصیلان این گرایش‌ها به پیدا کردن شغل مرتبط با رشته، مراکز تحقیقاتی دولتی و نیمه خصوصی مثل انستیتو رویان و دانشگاه‌های مختلف برای شغل کارشناس آزمایشگاه هستند.

استخدام شدن با مدرک دکتری زیست شناسی

داشتن مدرک دکتری تخصصی در رشته زیست شناسی، تأثیر زیادی روی شانس استخدام شما در شرکت‌های خصوصی نخواهد داشت. توصیه می‌کنیم که تنها در صورتی که مایلید شانس خود را برای استخدام شدن به عنوان هیئت علمی یا پیدا کردن یک شغل تحقیقاتی در سازمان‌های دولتی امتحان کنید، به تحصیل در گرایش‌های مختلف زیست شناسی در مقطع دکتری تخصصی ادامه دهید.

آشنایی با شغل تحقیق و توسعه در زیست شناسی

همانطور که تا اینجا گفته شد، یکی از موقعیت‌های رایج شغلی زیست شناسی، شغل تحقیق و توسعه (Research & Development) است. بسیاری از سازمان‌هایی که محصولات دانش-پایه تولید می‌کنند، دارای واحد تحقیق و توسعه هستند. با این حال، از آن‌جایی که سرمایه‌گذاری روی تحقیق و توسعه، یک سرمایه‌گذاری ریسکی محسوب می‌شود، سازمان‌های کمی پیدا می‌شوند که بیش از ۲۰ درصد از درآمد خود را روی بخش تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری بگذارند و نیروی انسانی قابل توجهی برای این بخش، استخدام کنند.

هدف از وجود تیم‌های تحقیق و توسعه در شرکت‌های تجاری، ارائه محصولات جدید و نوآورانه به بازار به منظور باقی ماندن در رقابت است. با این حال، به دلیل ماهیت پژوهشی کارهایی که این تیم انجام می‌دهد، احتمال زیادی وجود دارد که بسیاری از پروژه ها، حداقل در کوتاه-مدت، بازگشت سرمایه نداشته باشند. با این حال، اگر از صدها پروژه تحقیق و توسعه، یک پروژه با موفقیت همراه باشد، معمولا بازگشت سرمایه شگفت‌انگیزی خواهد داشت و می‌تواند سبب رشد شدید سازمان شود. به همین دلیل، سازمان‌های بزرگ و با درآمد بالا و نیز، سازمان‌های دارای چشم‌انداز بلند-مدت، بخشی از درآمد خود را به تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهند.

اما تیم‌های تحقیق و توسعه دقیقا چه کاری انجام می‌دهند؟

تیم‌های تحقیق و توسعه وظیفه دارند با انجام تحقیقات علمی مرتبط با فعالیت‌های شرکت، زمینه را برای توسعه محصولات جدید و نوآورانه فرآهم آورند. به علاوه، چنین تحقیقاتی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد بهبودهایی در محصولات کنونی سازمان شود.

برای ارسال رزومه به عنوان کارشناس تحقیق و توسعه در شرکت سیناژن کلیک کنید.

وظایف و مسئولیت‌های کارشناس تحقیق و توسعه در حوزه زیست شناسی

• ارائه طرح‌های پژوهشی و دفاع از آن‌ها
• طراحی آزمایش بر اساس امکانات و بودجه‌ها
• انجام آزمایش‌‌ها علمی
• تحلیل و تفسیر نتایج آزمایش‌ها
• ارائه گزارش به مدیر تحقیق و توسعه
• نوشتن مقالات علمی و به چاپ رساندن آن‌ها در ژورنال‌های علمی معتبر
• آموزش دادن به پرسنل تازه کار و نظارت بر عملکرد آن‌ها
• تولید محصولات جدید و نوآورانه در مقیاس آزمایشگاهی و تست کردن آن‌ها

مهارت‌های لازم برای کار کردن به عنوان کارشناس تحقیق و توسعه

• مهارت‌های آزمایشگاهی با توجه به ماهیت شغل مثل موارد زیر:
  • تکنیک‌های اسپکتروسکوپی مثل طیف‌سنجی UV-Visible، فلورسانس و دو رنگ نمایی دورانی
  • تکنیک‌های کروماتوگرافی
  • تکنیک‌های کار با پروتئین‌ها مثل الکتروفورز در ژل SDS-PAG، تست بردفورد و …
  • تکنیک‌های کار با RNA و DNA
  • مهارت در کار با ابزارهای معمولی در آزمایشگاه‌های زیست شناسی
  • مهارت‌های بیوانفورماتیکی
  • و …
• مهارت‌های سرچ و پژوهش
• تسلط نسبی به زبان انگلیسی
• توجه به جزئیات
• مهارت در کار تیمی
• صبور بودن
• مهارت‌های نرم‌افزاری شامل کار کردن با نرم‌افزارهای زیر:
  • یک یا چند نرم‌افزار آماری مثل SPSS، OriginLab و …
  • ویژوالایزرهای مولکولی مثل Python Pymol
  • مایکروسافت اکسل
  • و …
• مهارت‌های ارتباطی کلامی و نوشتاری

برای پیدا کردن فرصت‌های شغلی تحقیق و توسعه در زیست شناسی می‌توانید به سایت استخدام جاب ویژن مراجعه کنید.

مزیت ها و معایب مشاغل رشته زیست شناسی

مشاغل رشته زیست شناسی، شباهت‌های زیادی با هم دیگر دارند. برای مثال، اکثر این شغل‌ها، شامل کار کردن در محیط‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی هستند و به ندرت یک زیست شناس، در محیط‌های صنعتی کار می‌کند. از مهم‌ترین مزایای شغل های رشته زیست شناسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ماهیت پژوهشی و جهان‌بینی علمی
• جایگاه اجتماعی بسیار مناسب به عنوان یک پژوهشگر
• فرصت نامحدود برای پیشرفت حرفه‌ای

شغل زیست شناسی با وجود مزایای فوق، معایبی نیز دارد:

• خطر مواجهه با عوامل مضر میکروبی و شیمیایی
• تعادل نامناسب زندگی و شغل (اکثر شغل های رشته زیست شناسی ساعات کاری غیر قابل پیشبینی و متغیر دارند)
• حقوق و دستمزد متوسط
• دشواری‌های ذهنی و فیزیکی کارهای آزمایشگاهی زیست شناسی

اهمیت رشته زیست شناسی

رشته زیست شناسی به عنوان رشته علوم پایه در کنار رشته‌های دیگری مثل فیزیک، شیمی و زمین‌شناسی، نقش بسیار مهمی در توسعه جامعه بشری ایفا می‌کند.

علم زیست شناسی، پایه‌ی علوم پزشکی و کشاورزی است. بدون علم زیست شناسی، پزشکی مدرن، هرگز وجود نداشت و سطح کیفیت زندگی انسان‌ها، بسیار پایین بود. همچنین، علم زیست شناسی به مهندسین کشاورزی کمک کرده تا امنیت غذایی جامعه ۸ میلیارد نفری بشری را تأمین کنند.

کاربردهای شغل زیست شناسی در صنعت و حتی زندگی روزمره ما، بسیار چشمگیر هستند و روز به روز، بیشتر می‌شوند. به عنوان یک مثال خیلی ساده، محصولات آنزیمی که حاصل تلاش‌های چند دهه‌ای بیوشیمیت‌ها، بیوفیزیک‌دان‌ها، زیست شناسان سلولی و مولکولی، بیوتکنولوژیست‌ها، مهندسین ژنتیک و میکروبیولوژیست‌ها هستند، امروزه، نه تنها در فرآیندهای بزرگ‌مقیاس صنعتی، بلکه حتی در پودرهای رخت‌شویی در منازل ما، کاربرد دارند.

مهم‌تر از همه اینکه زیست شناسی، دوشادوش دیگر علوم تجربی و در کنار ریاضیات و فلسفه، در ایجاد شناخت ما نسبت به خود و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، نقش بسیار پر رنگی دارد.

جمع بندی

در این مقاله سعی کردیم مهم‌ترین فرصت‌های شغلی موجود برای فارغ‌التحصیلان گرایش‌های مختلف رشته زیست شناسی در ایران را به شما کارجویان گرامی، معرفی کنیم. رشته زیست شناسی به عنوان یکی از رشته‌های علوم پایه و در کنار فیزیک، شیمی و زمین شناسی، نقش بسیار مهمی در پیشرفت‌ها و توسعه جامعه بشری ایفا می‌کند.

متأسفانه، در کشور ما برخلاف کشورهای توسعه یافته دنیا، علم زیست شناسی، همانند دیگر علوم پایه، مورد غلفتی بزرگ قرار گرفته و تنها چندین پژوهشگاه معدود در کشور ما، با بودجه دولتی در حوزه زیست شناسی، فعالیت تحقیقاتی دارند.

معمولا در کشور ما، آگهی‌های استخدام میکروبیولوژیست، نسبت به دیگر گرایش‌های زیست شناسی بیشتر است و این متخصصان می توانند به عنوان کارشناس آزمایشگاه میکروبی، کارشناس تولید و نیز، کارشناس تحقیق و توسعه مشغول به کار شوند. شغل زیست شناسی سلولی مولکولی، بیوشیمی، بیوفیزیک، بیوتکنولوژی و ژنتیک نیز، بیشتر جنبه تحقیق و توسعه دارد. این در حالی است که پیدا کردن موقعیت شغلی زیست شناسی در دیگر گرایش‌ها، تقریبا فقط در بعضی از سازمان‌ها دولتی امکان‌پذیر است.

منبع: www.glassdoor.com