قرارداد آزمایشی چیست؟ و مهمترین شرایط آن کدامند؟

بسیاری از افراد  هنگامی که در پی کار هستند با عبارت قرارداد آزمایشی از سوی کارفرما مواجه می‌شوند. با این حال، این که قرارداد آزمایشی چیست و چه شرایطی دارد، موضوعی است که نیاز به بررسی دارد. در این مقاله سعی کردیم تا موارد مهم این مدل قرارداد را شرح داده تا شما به عنوان یک نیروی کار با حقوق خود در این دسته قراردادها آگاه باشید.

قرارداد آزمایشی یا قرارداد موقت؟ مسئله این است!

شاید شما هم گمان کنید که قرارداد آزمایشی همان قرارداد موقت است. اگر چنین تصوری دارید، باید بدانید که این تصور اشتباه است. قرارداد موقت، همان‌طور که از نام آن مشخص است، قراردادی است که محدود به مدت زمانی مشخص می‌شود. در قرارداد موقت، زمان آغاز و پایان قرارداد در همان ابتدا مشخص است. این نوع قرارداد معمولا برای انواع کارهایی است که قرار نیست به صورت مستمر انجام شود.

اما قرارداد آزمایشی به طور کلی با قرارداد موقت متفاوت است. در قرارداد آزمایشی، کارفرما و کارگر -یا کارمند- توافق می‌کنند که مدتی را برای بررسی شرایط کار در حین انجام آن مشخص کنند. این نوع قرارداد معمولا از سوی کارفرما پیشنهاد می‌شود و علت آن هم بررسی توانایی‌های کارگر برای انجام وظایف محوله و اطمینان از صحت عملکرد او است.

قرارداد آزمایشی و بعد قرارداد کار؟

طبق قانون کار، قرارداد آزمایشی به دو صورت می‌تواند منعقد شود:

• قرارداد آزمایشی مستقل
• بخشی از قرارداد کار

بنابراین، کارفرما می‌تواند در ابتدا تنها یک قرارداد آزمایشی را به کارگر پیشنهاد دهد، یا این که در قرارداد کار، مدتی را به عنوان مدت آزمایشی قرارداد تعیین کند. در هر صورت، شرایط هردو از نظر قانونی یکسان است و شاید تنها اختلاف آن، آسایش فکری بیشتر برای کارگر توانمند در نوع دوم (بخشی از قرارداد کار) باشد. به طور حتم، اطمینان خاطر کارگر می‌تواند بر روی عملکرد او نیز تاثیر روانی مثبتی داشته باشد.

مدت قرارداد آزمایشی

شاید تصور شما این است که تعیین مدت قرارداد آزمایشی در اختیار کارفرما است. اگر چنین است، باید بدانید که کارفرما در این زمینه محدودیت دارد.

در قانون کار حداکثر مدت قرارداد آزمایشی (یا مدت آزمایشی تعیین شده در قرارداد کار) برای کارگر ساده یک ماه تعیین شده است. همچنین، در موارد تخصصی که نیاز به کارگر با مهارت خاصی وجود دارد، کارفرما در نهایت می‌تواند قراردادی سه ماهه را برای ارزیابی کارگر منعقد کند.

بدیهی است که کارفرما نمی‌تواند مدتی بیش از سه ماه را به عنوان قرارداد آزمایشی تعیین کند یا پس از پایان این مدت، آن را با همین شرایط تمدید نماید. بنابراین، کارگری که بیش از سه ماه در کارگاهی مشغول به کار باشد، از شرایط آزمایشی خارج شده است.

قرارداد آزمایشی در چه زمانی قانونی است؟

اولین شرط قانونی بودن این نوع قرارداد کاری -همانند هر قرارداد حقوقی دیگر- امضای آن توسط طرفین است. کارفرما و کارگر با امضای خود به قرارداد آزمایشی و شرایط موجود در آن اعتبار می‌بخشند.

نکته قابل ذکر این است که اگر به عنوان کارفرما چنین قراردادی را منعقد می‌کنید، تقریبا تحت هر شرایطی باید به آن متعهد باشید. همچنین، اگر به عنوان کارگر قراردادی را مبنی بر آزمایشی بودن استخدام به امضاء می‌رسانید، نباید به بهانه‌هایی نظیر امضای اجباری قرارداد دل خوش کنید و مدعی ابطال آن شوید. چنین مواردی حتما باید به اثبات برسد و طرح اختلاف بین کارگر و کارفرما و مراحل شکایت از کارفرما طی شود که در نهایت هم مشخص نیست که رای به نفع شما صادر شود. بنابراین، پیش از امضای قرارداد، شرایط آن را در نظر داشته باشید.

نکته بعدی این است که باید توجه داشته باشید که این نوع قرارداد تنها در شروع کار کارگر در یک کارگاه می‌تواند منعقد شود. بنابراین، کارفرما نمی‌تواند به هر دلیلی پس از مدتی از کارگر درخواست امضای چنین قراردادی را داشته باشد. این اتفاق حتی در صورتی که برای مثال، مدیرعامل مجموعه تغییر کرده باشد یا پست سازمانی کارگر ارتقاء یافته باشد نیز امکان‌پذیر نیست.

شرایط فسخ قرارداد آزمایشی توسط کارفرما یا کارگر چگونه است؟

همان‌گونه که پیشتر گفته شد، تعیین مدت آزمایشی در حقیقت برای محک توانایی‌های کارگر و البته وفق‌پذیری کارگر با محیط کار و شرایط آن است. بنابراین، هم کارفرما و هم کارگر در طول مدت این قرارداد می‌توانند آن را فسخ کنند.

فسخ از سوی کارفرما

در صورتی که کارفرما تشخیص دهد که کارگر توانایی لازم برای انجام مسئولیت خود را ندارد، می‌تواند با پرداخت حقوق مدت این قرارداد، کارگر را اخراج کند. در این حالت، اگر فرض کنیم که مدت آزمایشی سه ماهه بوده است، حتی پس از گذشت چند روز از آغاز فعالیت کارگر نیز کارفرما موظف به پرداخت 3 ماه حقوق مورد توافق به کارگر است.

این شرط قانون کار دو حسن را در پی دارد:

1.  کارفرما بدون دلیل موجه کارگر را اخراج نمی‌کند و معمولا تا پایان مدت آزمایشی به او فرصت بروز توانایی‌های فنی و عملکردی را می‌دهد. به این ترتیب، کارگر شرایط زمانی مناسب را برای جلب نظر کارفرما جهت ادامه همکاری خواهد داشت.
2. کارگر امنیت روانی دارد که می‌تواند در مدت زمان این قرارداد تمرکز خود را بر روی انجام وظایف محوله در کار و تطبیق‌پذیری با شرایط و محیط کار بگذارد.

فسخ از سوی کارگر

روی دیگر سکه در مدت آزمایشی قرارداد این است که کارگر خواهان فسخ قرارداد باشد. در چنین حالتی، کارگر در زمان فسخ قرارداد تنها حقوق مدت زمانی که در کارگاه مشغول فعالیت بوده است را دریافت خواهد کرد. برای مثال، اگر مدت آزمایشی سه ماه باشد و پس از یک ماه کارگر تقاضای فسخ آن را داشته باشد، کارگر برای تسویه حساب خود تنها حقوق همان یک ماه را دریافت خواهد کرد.

شرایط فسخ در این حالت نیز مزایایی دارد:

• در این حالت، اگر کارگر تشخیص دهد که وظایف محوله را به درستی نمی‌تواند انجام دهد یا از نظر او شرایط کار منصفانه نیست، توانایی فسخ این قرارداد را دارد.
• کارفرما نیز می‌داند که کارگر نمی‌تواند با فسخ یک طرفه، مدعی دریافت حقوقی بیش از مدت کار خود را داشته باشد. به این ترتیب، کارآفرینان و کارفرماها بابت استخدام کارگران دغدغه ذهنی کمتری خواهند داشت.

قرارداد آزمایشی و بیمه

شرط بیمه بودن کارگر در زمان استخدام و فعالیت، شرطی بدیهی است. بنابراین، کارگر در مدت آزمایشی قرارداد نیز باید از سوی کارفرمای خود بیمه شده باشد و کارفرما نمی‌تواند با استدلال این که قرارداد آزمایشی است، از بیمه کردن کارگر شانه خالی کند. بیمه نشدن کارگر توسط کارفرما در چنین حالتی تخطی از قانون کار محسوب می‌شود و در زمان شکایت کارگر از کارفرما، باعث جریمه کارفرما و شاید حتی بروز مشکلاتی برای ادامه فعالیت کارگاه شود.

قرارداد آزمایشی و سنوات و عیدی

در صورتی که شرایط به گونه‌ای پیش رود که مدت آزمایشی قرارداد منجر به عقد قرارداد دائم (یا موقت) نشود، کارگر از مزایای سنوات و عیدی بی‌بهره خواهد بود. این شرایط قانون کار به این دلیل وضع شده که کارآفرینان در زمان استخدام کارگران دغدغه کمتری داشته باشند. همین اتفاق می‌تواند باعث شود که سخت‌گیری‌های استخدامی کمتر شود و حتی جوانانی که سابقه کار بالایی ندارند نیز امیدوار باشند تا با نمایش توانایی‌های خود به کارفرما، با قرارداد دائم استخدام شوند.

جمع‌بندی

به طور کلی، قرارداد آزمایشی برای شناخت دوطرفه میان کارگر و کارفرما منعقد می‌شود. این قرارداد به ویژه برای کارگران جوان می‌تواند فرصت شغلی را ایجاد کند. همچنین، کارفرمایان نیز می‌توانند از توانایی و تخصص کارگران جدید خود اطمینان پیدا کنند.

به هر صورت، تعهدات کارفرما در مدت آزمایشی قرارداد کمتر است. با این حال، باید توجه داشت که این نوع قرارداد محدود به زمانی مشخص است و کارفرما نمی‌تواند برای شانه خالی کردن از تعهدات خود نسبت به کارگر، مدت زمان آزمایشی را تمدید کند.

منبع: سامانه حقوقی دادپرداز