هوش هیجانی چیست و چگونه می‌توان آن را ارتقا داد؟

چرا بعضی از افراد موفق می‌شوند و برخی دیگر موفق نمی‌شوند؟ باهوش بودن، تحصیل‌کرده بودن و انگیزه داشتن، برای رسیدن به موفقیت کافی نیست. اما اگر موفقیت به باهوش بودن نیست، پس به چه عاملی بستگی دارد؟ به گفته متخصصین، رمز موفقیت در IQ و ضریب هوشی نیست؛ بلکه در EQ یا همان هوش هیجانی است.

هوش هیجانی، یک اصطلاح روانشناسی است که به توانایی فرد در شناخت احساسات و مدیریت ارتباطات خود در برخورد با دیگران، اشاره دارد. نکته مهم این است که می‌توان از طریق انواع تست هوش هیجانی (مدل مایر – سالووی، مدل گلمن و مدل بار – آن) از میزان EQ خود اطلاع پیدا کرد و با آموزش و تمرین آن را تقویت کرده و ارتقا داد.

در این مقاله قصد داریم به این سوال که مهارت هوش هیجانی چیست و چه اهمیتی دارد، پاسخ دهیم. علاوه بر این، مولفه‌ها و نشانه‌های هوش هیجانی را بررسی نموده و به ارائه راهکارهایی برای تقویت هوش هیجانی خواهیم پرداخت.

هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی (EMOTIONAL INTELLIGENCE) یا هوش عاطفی که با نام ضریب هیجانی یا EQ نیز شناخته می‌شود، به معنای توانایی درک، ابراز و مدیریت احساسات خود با روش‌های مثبت برای کاهش اضطراب، برقراری ارتباط موثر، همدلی با دیگران، غلبه بر چالش‌ها و خنثی‌کردن تعارض و درگیری است.

هوش عاطفی به شما کمک می‌کند تا روابط بهتر و عمیق‌تری بسازید، در تحصیل و کار موفق شوید و به اهداف شغلی و شخصی خود برسید. همچنین می‌تواند به شما کمک کند تا با احساسات خود ارتباط برقرار کنید، قصد و نیت را به عمل تبدیل نمایید و تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد آنچه برایتان مهم است، بگیرید.

هوش هیجانی چه اهمیتی دارد؟

در قسمت قبل تلاش کردیم به سوال هوش هیجانی چیست به زبان ساده پاسخ دهیم. اما اهمیت هوش هیجانی در چیست؟ در این قسمت در این باره بیشتر توضیح خواهیم داد.

همان‌طور که می‌دانید، باهوش‌ترین افراد، لزوما موفق‌ترین یا کامل‌ترین افراد در زندگی نیستند. احتمالاً افرادی را می‌شناسید که از نظر تحصیلی درخشان هستند؛ اما از نظر اجتماعی ناتوان و در کار یا روابط شخصی خود ناموفق هستند. بله، تفاوت هوش هیجانی و هوش عاطفی با هوش شناختی در همین نکته است. ضریب هوشی می‌تواند به شما کمک کند تا وارد دانشگاه شوید، اما این EQ است که می‌تواند به شما کمک کند، استرس و هیجانها را در سر جلسه کنکور یا امتحان دانشگاه، مدیریت کنید.

اهمیت هوش هیجانی در ابعاد مختلف زندگی

همان‌طور که در قسمت «هوش هیجانی چیست؟» اشاره کردیم، هوش هیجانی بالا می‌تواند در ابعاد مختلف زندگی تاثیرگذار باشد و عملکردتان در دانشگاه یا محل کار، سلامت جسمی و روحی، روابط و هوش اجتماعی شما را بهبود ببخشد. در ادامه، درباره تاثیر هوش هیجانی بر هر یک از موارد مطرح شده، خواهیم پرداخت.

عملکرد در دانشگاه یا محل کار

هوش هیجانی بالا می‌تواند به شما کمک کند تا پیچیدگی‌های اجتماعی محل کار را مدیریت کنید، دیگران را رهبری کرده و به آن‌ها انگیزه دهید و در حرفه‌تان برتری پیدا کنید. در حقیقت، امروزه بسیاری از سازمان‌ها، در هنگام بررسی و ارزیابی رزومه متقاضیان کار، به هوش هیجانی به‌اندازه توانایی فنی اهمیت می‌دهند و از نتیجه و تفسیر تست هوش هیجانی برای انتخاب فرد منتخب، استفاده می‌کنند.

سلامت جسمانی

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، هوش هیجانی تاثیرات بسیاری دارد که یکی از آن‌ها، تاثیر بر روی مدیریت استرس است. اگر قادر به مدیریت احساسات و هیجان‌های خود نیستید، احتمالاً استرس خود را نیز نمی‌توانید مدیریت کنید. این موضوع می‌تواند بر روی سلامتی شما نیز تاثیر منفی بگذارد.

استرس کنترل نشده فشارخون را بالا می‌برد، سیستم ایمنی را سرکوب می‌کند، خطر حملات قلبی و سکته را افزایش می‌دهد و روند پیری را تسریع می‌کند. باتوجه به توضیحات گفته شده، در پاسخ به سوال «اولین قدم برای افزایش هوش هیجانی چیست؟»، باید به یادگیری نحوه مدیریت استرس اشاره کرد.

سلامت روان

احساسات کنترل نشده و استرس می‌تواند بر سلامت روانتان تأثیر گذاشته و شما را در برابر اضطراب و افسردگی آسیب‌پذیر کند. اگر نمی‌توانید احساسات خود را درک کنید، با آنها راحت باشید یا احساساتتان را مدیریت کنید، برای ایجاد روابط صحیح و عمیق نیز دچار مشکل خواهید شد. این موضوع می‌تواند شما را دچار احساس تنهایی و انزوا کند و مشکلات مربوط به سلامت روانتان را تشدید نماید.

روابط

همان‌طور که در قسمت «هوش هیجانی چیست؟» اشاره کردیم، هوش هیجانی بر روی روابط شما نیز تاثیر می‌گذارد. با درک احساسات خود و آگاهی از نحوه کنترل آنها، بهتر می‌توانید احساساتتان را بیان کرده و احساس دیگران را درک کنید. این موضوع باعث می‌شود بتوانید ارتباط موثرتری برقرار کرده و در محل کار و زندگی شخصی خود، روابط بهتری را ایجاد نمایید.

هوش اجتماعی

هماهنگ بودن با احساسات، یک هدف اجتماعی را دنبال کرده و شما را با افراد دیگر و دنیای اطرافتان مرتبط می‌کند. هوش اجتماعی به شما کمک می‌کند بتوانید دوست را از دشمن تشخیص دهید، علاقه فرد دیگری را نسبت به خود بسنجید، استرس را کاهش دهید، سیستم عصبی خود را از طریق ارتباطات اجتماعی متعادل نمایید و احساس خوشبختی و شادی کنید.

مولفه‌های هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی، مجموعه‌ای از مهارت ها و رفتارهاست. درحالی‌که برخی افراد به طور طبیعی در جنبه‌های خاصی مهارت بیشتری خواهند داشت، EI را می‌توان آموخت، ارتقا داد و تقویت کرد.

چهار مولفه اصلی هوش هیجانی عبارت‌اند از:

• خودآگاهی
• خودمدیریتی
• آگاهی اجتماعی
• مهارت‌های اجتماعی

در ادامه درباره هر یک از اجزای اصلی EQ به‌تفصیل توضیح خواهیم داد.

خودآگاهی

خودآگاهی به معنای توانایی شناخت و درک احساسات خود و تأثیری که بر دیگران می‌گذاریم، است. این مولفه، سنگ بنای هوش هیجانی است و سایر مؤلفه‌های EI به خودآگاهی وابسته هستند.

اندروز، روانشناس مطرح این حوزه، به این موضوع اشاره می‌کند که: “همه چیز با خودآگاهی شروع می‌شود که اساس EI است و هوش هیجانی با خودآگاهی شکل می‌گیرد. اگر از احساسات و هیجان‌های خود و رفتارهایی که آنها را تحریک می‌کنند آگاه باشید، می‌توانید مدیریت این احساسات و رفتارها را آغاز کنید.” باتوجه به توضیحات گفته شده، پاسخ اندروز به پرسش اولین قدم برای افرایش هوش هیجانی چیست، خودآگاهی خواهد بود.

احساسات ما بر خلق‌وخو، رفتارها، عملکرد و تعاملات ما با افراد دیگر تأثیر می‌گذارد. اندروز می‌گوید: “همه ما همواره دارای احساس و هیجان‌های مختلف هستیم، اما سؤال این است که آیا شما از این احساسات و تأثیر آنها بر رفتار خود و سایر افراد آگاه هستید یا خیر؟”

به گفته تاشا اوریش، روانشناس، پژوهشگر و نویسنده، افرادی که خودآگاه هستند، اعتمادبه‌نفس و خلاقیت بیشتری دارند. علاوه این، این افراد، تصمیمات بهتری می‌گیرند، روابط قوی‌تری ایجاد می‌نمایند و ارتباط موثرتری برقرار می‌کنند.

خودمدیریتی

خودآگاهی آغوش خود را برای خودمدیریتی که به معنای توانایی مدیریت احساسات و رفتارها است، باز می‌کند. وقتی از احساسات و هیجان‌های خود آگاه شدیم، می‌توانیم شروع به مدیریت آنها کنیم و احساسات و تکانه‌های مخرب را تحت کنترل خود نگه داریم.

افراد با توانایی خودمدیریتی بالا می‌توانند در موقعیت‌های پرتنش و استرس‌زا مکث کنند و نفس عمیق بکشند که به آنها کمک می‌کند آرام بمانند و قبل از صحبت یا عمل فکر کنند.

این افراد چشم‌انداز مثبتی به آینده و اتفاقات دارند و با موقعیت‌ها و شرایط مختلف سازگار هستند. از طرف دیگر، کسانی که نمی‌توانند احساسات و تکانه‌های منفی خود را کنترل کنند، اغلب واکنش زنجیره‌ای از احساسات منفی را در دیگران ایجاد می‌کنند.

باتوجه به توضیحات گفته شده، با انجام آزمون هوش هیجانی و استفاده از نتایج آن، می‌توان برای ارتقای مهارت خودمدیریتی نیز تلاش کرد.

آگاهی اجتماعی

اما مولفه بعدی هوش هیجانی چیست؟ سومین مولفه هوش هیجانی، آگاهی اجتماعی است که به توانایی ما برای درک احساسات دیگران اشاره دارد. یکی از مؤلفه‌های اصلی آگاهی اجتماعی، همدلی است. جمیل زکی، استاد دانشگاه استنفورد، همدلی را دارای سه مولفه می‌داند:

• شناخت احساسات دیگران
• به اشتراک گذاشتن این عواطف و احساسات
• تمایل به بهبود تجربه آن‌ها

اندروز می‌گوید: «مسئله این نیست که شما در موقعیت آن‌ها چه احساسی خواهید داشت، بلکه مسئله اصلی، احساس واقعی آنها است.»

افراد با آگاهی اجتماعی بالا به مهربانی تمایل دارند. بااین‌حال، این بدان معنا نیست که آنها نمی‌توانند بازخورد نقادانه‌ای را به دیگران ارائه دهند. اما این افراد، طرف مقابل را درک می‌کنند و می‌خواهند به او کمک کنند تا پیشرفت کند.

مهارت‌های اجتماعی

مهارت‌های اجتماعی چیزی است که یک مدیر عالی را از یک مدیر خوب جدا می‌کند. این مهارت ها که شامل نفوذ، مدیریت تعارض، کار گروهی و توانایی الهام بخشیدن به دیگران است، ایجاد و حفظ روابط سالم در تمام بخش‌های زندگی شما را ممکن می‌سازد.

افراد با مهارت‌های اجتماعی بالا می‌توانند در تیم و سازمان‌های مختلف، تفاوت بزرگی ایجاد کنند؛ چون دیگران را درک کرده و بر اساس این دانش عمل می‌کنند تا افراد را به سمت یک هدف مشترک سوق دهند.

برای بهبود هوش هیجانی خود، باید از ابتدا و با خودآگاهی شروع کنید. بااین‌حال، سنجش خودآگاهی شما ذاتاً دشوار است؛ زیرا همان‌طور که اندروز می‌گوید، «شما چیزهایی را که نمی‌دانید، نمی‌دانید.»

نشانه‌های هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی، مجموعه‌ای از مهارت ها و رفتارهایی است که می‌توان آن‌ها را آموخت و ارتقا داد. در ادامه، به برخی از علائم مشخص از افراد با EQ پایین و آنهایی که EQ بالا دارند، اشاره خواهیم کرد.

افراد با EQ پایین:

• اغلب احساس می‌کنند که سوءتفاهم شده است.
• خیلی زود ناراحت می‌شوند.
• تحت‌تأثیر احساسات قرار می‌گیرند.
• قاطع بودن برایشان سخت است.

افراد با EQ بالا:

• ارتباط بین احساسات و نحوه رفتار خود را درک می‌کنند.
• در موقعیت‌های استرس‌زا، آرام و خونسرد می‌مانند.
• می‌توانند دیگران را برای رسیدن به یک هدف مشترک تحت‌تأثیر قرار دهند.
• با افراد سخت، با درایت و سیاست برخورد می‌کنند.

چگونه هوش هیجانی را در 9 مرحله افزایش دهیم؟

مهارت‌هایی که هوش هیجانی را تشکیل می‌دهند، می‌توان در هر زمانی آموخت. بااین‌حال، مهم است که به یاد داشته باشید، بین یادگیری مهارت‌های EQ و استفاده از آن دانش در زندگی شما تفاوت وجود دارد. چون همان‌طور که می‌دانید، این که آگاهی دارید باید چه‌کارهایی را انجام دهید، به معنای این نیست که آن را حتما انجام خواهید داد. به‌ویژه هنگامی که تحت‌فشار و استرس قرار می‌گیرید، این موضوع، بیشتر صدق می‌کند؛ چرا که این موقعیت می‌تواند مهم‌ترین اهدافتان را هم تحت تاثیر قرار دهد.

برای این که بتوانید رفتار خود را به‌صورت دائمی و حتی در مواقع حساس و استرس‌زا نیز تغییر دهید، باید ابتدا بیاموزید که چگونه در لحظه و در روابط خود، بر استرس غلبه کند تا بتوانید از نظر احساسی و هیجانات به خودآگاهی برسید.

حال سوال این است که راهکارهای افزایش هوش هیجانی چیست؟ در پاسخ باید گفت که می‌توانید از مراحل زیر برای تقویت هوش هیجانی استفاده کنید:

خودآگاه‌تر شوید

آگاهی از احساسات و پاسخ‌های هیجانی و احساسی خود به اطرافیان، می‌تواند هوش هیجانی شما را تا حد زیادی بهبود ببخشد. دانستن اینکه چه زمانی احساس اضطراب یا عصبانیت می‌کنید، می‌تواند به شما کمک کند تا این احساسات را به‌گونه‌ای پردازش کرده و با آنها ارتباط برقرار کنید که نتایج سالمی را به همراه داشته باشد. برای افزایش آگاهی خود، هر زمانی که به‌شدت دچار هیجان و احساس شدید، آن را ردیابی کرده و در مورد آنچه باعث این احساس شما شده است، یادداشت‌برداری کنید.

احساس دیگران را به رسمیت بشناسید

هوش هیجانی ممکن است با خود بازتابی شروع شود، اما این نیز مهم است که دیگران چگونه و چقدر رفتار و ارتباطات شما را درک می‌کنند. دانستن اینکه چگونه پیام خود را بر اساس نحوه دریافت و درک خود تنظیم کنید، بخش مهمی از هوش بالای هیجانی است. اگر مطمئن نیستید، همیشه می‌توانید از دیگران بپرسید که چه احساسی دارند تا نشان دهید که واکنش‌های آنها را در اولویت قرار می‌دهید.

گوش‌دادن فعال را تمرین کنید

همان‌طور که در قسمت «هوش هیجانی چیست؟» اشاره کردیم، هوش هیجانی بر روی روابط ما با دیگران نیز تاثیر می‌گذارد. مردم از طریق ارتباط کلامی و غیرکلامی با هم ارتباط برقرار می‌کنند، بنابراین مهم است که به واکنش‌های مثبت و منفی بالقوه گوش داده و مراقب آنها باشید. علاوه بر این، وقت‌گذاشتن برای گوش‌دادن به دیگران، نشان‌دهنده میزان احترامی است که برایشان قائل هستیم و می‌تواند پایه و اساس روابط سالم را تشکیل دهد. برای اینکه نشان دهید فعالانه گوش می‌دهید، سعی کنید سوالاتی بپرسید، سر تکان دهید یا نکات مهم را تکرار کنید تا نشان دهید که آنها را درک کرده‌اید.

به‌صورت شفاف ارتباط برقرار کنید

مهارت‌های ارتباطی قوی برای هوش هیجانی ضروری است. دانستن اینکه چه بگویید یا بنویسید و چه زمانی اطلاعات را ارائه دهید، برای ایجاد روابط قوی بسیار مهم است. مثلا، به‌عنوان یک مدیر در محیط کاری، برقراری ارتباط بر اساس انتظارات و اهدافی که دارید، ضروری است تا همه را در یک سطح نگه داشته و به یک چشم ببینید. سعی کنید تاحدامکان با کارمندان ارتباط برقرار کرده و کانال‌های متعددی برای دیگران ایجاد کنید تا احساسات خود را با شما در میان بگذارند.

مثبت بمانید

همان‌طور که در قسمت «هوش هیجانی چیست؟» اشاره کردیم، هوش هیجانی بر کاهش استرس و مثبت ماندن افراد نیز تاثیر می‌گذارد. افراد با هوش هیجانی بالا، قدرت یک کلمه مثبت، یک ایمیل تشویق‌کننده و یک حرکت مهربانانه را درک می‌کنند. هنگامی که خود بتوانید در یک موقعیت استرس‌زا نیز مثبت بمانید، می‌توانید به اطرافیانتان هم کمک کنید آرام بمانند. همچنین، این نگرش می‌تواند افراد را به حل مسئله و کار گروهی بیشتر، تشویق کند.

با این که احساسات منفی می‌توانند طبیعی باشند، اما شما می‌توانید استراتژی‌هایی را برای به‌حداقل‌رساندن اثرات آنها در نظر بگیرید و به دنبال راه‌حل باشید.

همدلی کنید

درنظرگرفتن اینکه دیگران ممکن است چه احساسی داشته باشند، یک کیفیت مهم هوش هیجانی است. این بدان معنی است که می‌توانید با هیجانات و حس‌هایی که امکان دارد خودتان احساس نکنید، همدلی نمایید و به‌گونه‌ای پاسخ دهید که برای دیگران محترمانه و آرامش‌بخش باشد. سعی کنید خود را در موقعیت دیگران تصور کنید تا بتوانید در نظر بگیرید که اگر در موقعیتشان باشید، چه احساسی خواهید داشت.

روشن‌فکر باشید

همان‌طور که در قسمت «هوش هیجانی چیست؟» اشاره کردیم، هوش هیجانی تاثیرات بسیاری بر فرد می‌گذارد. افراد با هوش هیجانی بالا، اغلب به‌راحتی می‌توانند به افراد نزدیک شوند. چرا که شنوندگان خوبی هستند و می‌توانند دیدگاه‌های دیگر را در نظر بگیرند و درک کنند. آنها همچنین آغوش خود را برای یادگیری چیزهای جدید و پذیرش ایده‌های جدید باز می‌کنند. حتی اگر در مورد یک ایده یا مفهوم جدید مطمئن نیستید، سعی کنید در نظر داشته باشید که اجرای آن در کارهای روزانه چگونه ممکن است به نظر برسد.

به بازخورد گوش دهید

این موضوع اهمیت دارد که بتوانید شنونده بازخوردهای مختلف باشید؛ چه بازخوردی مثبت درباره ارائه اخیرتان باشد، چه توصیه‌های مهم‌تری در مورد این موضوع که چگونه باید وظایف خود را به طور مؤثرتری انجام دهید. شنونده بازخورد بودن به این معنی است که می‌توانید مسئولیت اعمال خود را بپذیرید و مایل به بهبود نحوه ارتباط خود با دیگران هستید. درحالی‌که دریافت برخی بازخوردها ممکن است چالش‌برانگیز باشد، می‌توانید سعی کنید به این بازخوردها به‌عنوان فرصتی برای یادگیری و رشد حرفه‌ای نگاه کنید.

در زمان بحران و فشار، آرام بمانید

همان‌طور که در قسمت «هوش هیجانی چیست؟» اشاره کردیم، هوش هیجانی، نقش موثری در مدیریت استرس و غلبه بر چالش‌ها دارد. مهم است که بتوانید با نگرش آرام و مثبت به موقعیت‌های استرس‌زا نزدیک شوید. تنش‌ها می‌توانند به‌راحتی تشدید شوند، به‌خصوص زمانی که افراد باید کار یا پروژه دانشگاهی خود را تا مهلت مقرر تحویل دهند؛ بنابراین ثابت‌قدم ماندن و تمرکز بر یافتن راه‌حل می‌تواند به همه افراد کمک کند تا به اهداف خود برسند. سعی کنید استراتژی‌هایی مانند نفس عمیق کشیدن یا درخواست کمک در شرایط استرس‌زا را تمرین کنید تا به شما کمک کند بتوانید آرام و متفکر بمانید.

شرکت در آزمون هوش هیجانی بار – آن (Bar-On) از طریق سایت جاب ویژن

شما می‌توانید از زیرمنوی «خودت رو بشناس» که در قسمت «محصولات» سایت جاب ویژن (بالای صفحه اصلی سایت) قرار دارد، گزینه آزمون هوش هیجانی Bar-On را انتخاب کرده و با هزینه‌ای اندک به سوالات تست eq پاسخ دهید.

تست آزمون هوش هیجانی بار – آن، یکی از اولین و معتبرترین آزمون‌های دنیا برای سنجش هوش هیجانی (EQ) است و رفتارهای عاطفی و اجتماعی پاسخ‌‌دهندگان را بر اساس 5 شاخص اصلی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این آزمون نتیجه بیش از 20 سال تحقیقات دکتر Reuven Bar-on است و پیش از انتشار رسمی، روی بیش از 110 هزار نفر در سراسر جهان آزمایش شده است. هدف از طراحی این آزمون پاسخ به این پرسش بود که صرف‌نظر از میزان هوش (IQ)، چرا بعضی افراد نسبت به دیگران در زندگی اجتماعی موفق‌ترند؟

شاخص‌های ارزیابی و تفسیر تست هوش هیجانی بار – آن شامل مهارت روابط درون‌فردی و ادراک از خود، مهارت ارتباطات بین‌فردی، مهارت و توانایی فرد در مدیریت تکانش و استرس، مهارت سازگاری و تصمیم‌گیری و مهارت خود ابرازی است.

اما مزایای شرکت در این تست هوش هیجانی چیست؟ از جمله مزایای شرکت در آزمون هوش هیجانی بار – آن می‌توان به افزایش خودآگاهی، تقویت روحیه کار تیمی، انتقادپذیری بیشتر، تقویت مهارت‌های اجتماعی، درک بهتر دیگران و غلبه بر چالش‌های زندگی، اشاره کرد.

جمع‌بندی و سخن پایانی

در این مقاله به این سوال که مفهوم هوش هیجانی چیست و چه اهمیتی دارد، پاسخ دادیم. علاوه بر این، به معرفی مولفه‌ها و نشانه‌های هوش هیجانی پرداختیم. در نهایت نیز به راهکارهای افزایش هوش هیجانی در 9 مرحله اشاره کردیم.

هوش هیجانی به معنای توانایی شناخت و مدیریت هیجانها و احساسات خود و اطرافیانمان بوده و دارای 4 مولفه اصلی خودآگاهی، خودمدیریتی، آگاهی اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی است. با استفاده از راهکارهایی که در این مقاله مطرح گردید، می‌توان هوش هیجانی خود را افزایش داد و از این طریق در تحصیل و کار موفق شد، به اهداف شغلی و شخصی رسید و روابطی سالم و عمیق را با دیگران برقرار کرد.

منابع:
indeed.com
helpguide.org
professional.dce.harvard.edu