با مفهوم کار شایسته (Decent Work) آشنا شوید

کار مناسب، کار شایسته یا Decent Work، مفهومی است که توسط سازمان بین‌المللی کار (ILO) توسعه داده شده است و به این معنی است که همه افراد بتوانند به شغلی دسترسی داشته باشند که درآمد منصفانه، حقوق کارگری، جایگاه اجتماعی، برابری فرصت و امنیت را برای آن‌ها و خانواده‌شان فراهم کند.

کار مناسب یکی از اهداف توسعه پایدار (SDGs) سازمان ملل متحد است و به عنوان یک عامل مؤثر برای رشد اقتصادی و کاهش فقر شناخته می‌شود. در این مقاله به تعریف مفهوم کار شایسته، شاخص‌ها و چالش‌ها و محدودیت‌های آن می‌پردازیم.

مفهوم کار شایسته

کار شایسته مفهومی است که توسط سازمان بین‌المللی کار معرفی شده است و به معنی شرایطی است که در آن همه افراد بتوانند به شغلی دسترسی داشته باشند که دستمزد منصفانه، حقوق کارگری، جایگاه اجتماعی، برابری فرصت‌ها و امنیت را برای آن‌ها و افراد خانواده‌شان فراهم کند.

کار مناسب یا کار شایسته، بر چهار ستون اصلی متکی است:

• ایجاد شغل و فرصت‌های اشتغال پربازده
• رعایت حقوق کارگران
• جایگاه و امنیت اجتماعی
• مشارکت اجتماعی

برای ارزیابی و پایش شرایط کار شایسته، سازمان بین‌المللی کار مجموعه‌ای از شاخص‌ها را تدوین کرده است که شامل موضوعات زیر هستند:

• فرصت‌های اشتغال
• درآمد مناسب و کار پربازده
• ساعات کار مناسب
• تعادل بین کار و زندگی شخصی
• حذف مشاغل غیر قابل قبول
• ثبات و امنیت شغلی
• برابری فرصت و حق اشتغال
• محیط کار ایمن
• حفاظت اجتماعی

برای تحقق کار مناسب، لازم است که دولت‌ها، سازمان‌ها و اتحادیه‌های کارگری، افراد جامعه و سایر ذینفعان در همکاری با یکدیگر عمل نموده و به رشد اقتصادی، توسعه پایدار و عدالت اجتماعی متعهد باشند.

مطلب مرتبط: چگونه بازخورد درست می‌تواند به بهبود عملکرد کارکنان کمک کند؟

شاخص‌های کار شایسته

همانطور که اشاره شد، شاخص‌های کار شایسته شامل موارد زیر است:

• فرصت‌های اشتغال
• درآمد مناسب و کار پربازده
• ساعات کار مناسب
• تعادل بین کار و زندگی شخصی
• حذف کارهای غیر قابل قبول
• ثبات و امنیت شغلی
• برابری فرصت و حق اشتغال
• محیط کار ایمن
• حفاظت اجتماعی

برای هر یک از این موضوعات، چندین شاخص آماری تعریف شده‌اند که بر اساس داده‌های موجود، قابل اندازه‌گیری و مقایسه هستند. برخی از این شاخص‌ها عبارتند از:

• نرخ بیکاری
• نسبت درآمد ساعتی به خط فقر
• نسبت زمان کار به زمان استراحت
• نسبت تعداد کودکان کارگر به تعداد کل کودکان در گروه سنی مربوطه
• نسبت تعداد قراردادهای موقت به تعداد قراردادهای دائم
• نسبت تعداد زنان شاغل به تعداد مردان شاغل
• نسبت تعداد حوادث شغلی به تعداد ساعات کار

در ادامه، به توضیح بیشتر شاخص‌های اصلی کار شایسته می‌پردازیم.

فرصت‌های اشتغال

این شاخص نشان می‌دهد که چقدر فرصت برای کار و درآمدزایی در بازار کار وجود دارد و چقدر افراد به دنبال کار هستند. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: نرخ بیکاری، نرخ اشتغال، نرخ مشارکت نیروی کار و نسبت تعداد کارگران به کل جمعیت.

درآمد مناسب و کار پربازده

این شاخص نشان می‌دهد که آیا کارگران درآمد مناسب و عادلانه دریافت می‌کنند یا خیر و چقدر کار آن‌ها بازدهی دارد. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: حقوق و دستمزد، نسبت درآمد ساعتی به خط فقر و تولید ناخالص ساعتی.

ساعات کار مناسب

این شاخص کار شایسته نشان می‌دهد که چقدر زمان کاری کارگران با استانداردهای قانونی و سلامتی سازگار است و چقدر فرصت برای استراحت و تفریح دارند. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: میانگین ساعات کارکرد، نسبت زمان کار به زمان استراحت، نسبت تعداد کارگران با ساعات کار طولانی به تعداد کل کارگران و نسبت تعداد روزهای تعطیل به تعداد روزهای کاری.

مطلب مرتبط: راهنمای جامع استخدام؛ چگونه دنبال کار بگردیم؟

تعادل بین کار و زندگی شخصی

این شاخص نشان می‌دهد که چقدر کارگران قادر هستند تا نقش‌های مختلف خود را در خانواده، جامعه و شغل به خوبی ایفا نموده و تا چه اندازه امکانات مناسب برای حمایت از آن‌ها فراهم است.

حذف کارهای غیر قابل قبول

این شاخص کار شایسته نشان می‌دهد که چقدر کارگران در شرایط نامناسب، خطرناک، غیرقانونی و غیراخلاقی کار می‌کنند و چه تلاش‌هایی برای جلوگیری و رفع این کارها صورت می‌گیرد. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: نسبت تعداد کودکان کارگر به تعداد کودکان در گروه سنی مربوطه، نسبت تعداد کارگران مجبور به کار به تعداد کل کارگران و نسبت تعداد کارگران با قرارداد غیررسمی به تعداد کارگران رسمی.

ثبات و امنیت شغلی

این شاخص نشان می‌دهد که کارگران تا چه اندازه در شغل خود احساس امنیت و حمایت داشته و تا چه میزان با ریسک از دست دادن شغل یا درآمد خود مواجه هستند. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: نسبت تعداد قراردادهای موقت به تعداد قراردادهای رسمی و نسبت تعداد قراردادهای بخش خصوصی به تعداد قراردادهای استخدام سراسری.

لینک مرتبط: استخدامی‌های جدید

برابری فرصت و رفتار بی‌طرفانه در اشتغال

این شاخص نشان می‌دهد که تا چه اندازه کارگران با احترام، عدالت و بدون هرگونه تبعیض در بازار کار مواجه بوده و چقدر قوانین و سازمان‌های مختلف، حامی حقوق آن‌ها هستند. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: نسبت تعداد زنان به تعداد مردان در بازار کار، نسبت حقوق و دستمزد زنان به حقوق مردان و نسبت تعداد اقلیت‌ها به کل استخدامی‌ها در بازار کار.

محیط کار ایمن

این شاخص کار شایسته نشان می‌دهد که چقدر کارگران در محیط کار خود از خطرات و آسیب‌های جسمی و روانی محافظت می‌شوند و تا چه اندازه به خدمات پیشگیری و درمان دسترسی دارند. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: نسبت تعداد حوادث شغلی به تعداد ساعات کارکرد، نسبت تعداد بیماری‌های شغلی به تعداد کل بیماری‌ها، نسبت تعداد کارگران دارای بیمه حوادث شغلی به تعداد کل کارگران و نسبت تعداد قوانین و استانداردهای ایمنی و بهداشت شغلی به تعداد قوانین و استانداردهای کلی.

حفاظت اجتماعی

این شاخص نشان می‌دهد که کارگران و خانواده‌ آن‌ها تا چه اندازه در برابر ریسک‌ها و فشارهای اقتصادی، اجتماعی و طبیعی محافظت می‌شوند و چقدر سرویس‌ها و منابع مالی برای حمایت از آن‌ها فراهم است. برخی از معیارهای این شاخص عبارتند از: نسبت تعداد کارگران دارای بیمه سلامت، بازنشستگی، بطالت و مادر و کودک به تعداد کل کارگران، نسبت تعداد خانوارهای دریافت‌کننده یارانه و کمک‌های اجتماعی به تعداد کل خانوارها و نسبت تعداد قوانین و سازمان‌های حفاظت اجتماعی به تعداد قوانین و سازمان‌های کلی.

مطلب مرتبط: رفتار شهروندی سازمانی Organizational Citizenship Behavior

کار شایسته در شرایط دورکاری

دورکاری با مزایای زیادی برای کارفرما و کارمند همراه است، اما همچنین چالش‌هایی نیز دارد. برای تامین شرایط کار شایسته در مشاغل دورکاری، لازم است که دولت‌ها، سازمان‌ها و کارفرمایان برای تحقق موارد زیر تلاش کنند:

تضمین حقوق، امنیت شغلی و برابری فرصت برای همه کارگران خانگی

برای این منظور، باید قوانین و استانداردهای مناسب برای بستن قرارداد، پرداخت حقوق، مزایا، امنیت و بهداشت شغلی، تعادل بین کار و زندگی شخصی و مشارکت اجتماعی کارگران خانگی توسعه داده و اجرا شود.

توسعه ظرفیت‌ها‌، آموزش و مشاوره برای افراد دورکار

برای توسعه ظرفیت‌ها و آموزش در راستای کار شایسته، باید فرصت‌های آموزشی و ارتقاء مهارت‌های حرفه‌ای، فناورانه، اجتماعی و رفاهی برای افراد دورکار و کارگران خانگی فراهم شود. همچنین باید خدمات مشاوره و راهنمایی در زمینه‌های مختلف مانند حقوق منصفانه، تعادل بین کار و زندگی شخصی و سلامت روان به آن‌ها ارائه شود.

ارائه فناوری‌ها و سرویس‌های لازم برای کار از راه دور

برای این منظور، باید تجهیزات، نرم‌افزارها، اینترنت و سایر ابزارهای مورد نیاز برای انجام کار از راه دور برای افراد تأمین شود. همچنین باید از تامین امنیت و حفاظت داده‌ها و اطلاعات در کار از راه دور اطمینان حاصل شود.

ترویج فرهنگ و سبک مدیریت مناسب برای دورکاری

برای ترویج فرهنگ و سبک مدیریت مناسب، باید به کارفرمایان و مدیران آموزش‌ها و راهنمایی‌هایی در زمینه‌های مختلف مانند هدف‌گذاری، بازخورد، تشویق، هماهنگی، اعتماد و مسئولیت‌پذیری در کار از راه دور داده شود. همچنین باید به افراد دورکار و کارگران خانگی نکات و توصیه‌هایی در زمینه‌های مختلف مانند برنامه‌ریزی، سازماندهی، تمرکز، خلاقیت، همکاری و خودانگیختگی ارائه شود.

چالش‌ها و محدودیت‌های مرتبط با کار شایسته

وجود برخی چالش‌ها و محدودیت‌ها، موجب می‌شود تا شرایط کار شایسته برای کارگران ایجاد نشود. رفع این محدودیت‌ها و چالش‌ها یکی از وظایف اصلی دولت‌ها برای ایجاد فضای کاری برابر، عادلانه و سالم است.

بیکاری و کار غیررسمی

این دو پدیده به طور مشترک نشان‌دهنده کمبود فرصت‌های اشتغال مناسب در بازار کار هستند. بیکاری به معنای عدم دسترسی به هرگونه شغل، و کار غیررسمی به معنای اشتغال در کارهایی است که از حقوق منصفانه، امنیت و برابری برخوردار نیستند. هر دو پدیده منجر به فقر، نابرابری و ناامنی اجتماعی می‌شوند.

عدم هماهنگی بین رشد اقتصادی و رشد اشتغال

این موضوع به معنای عدم تطابق بین سطح تولید و سطح اشتغال در یک کشور است. در برخی موارد، رشد اقتصادی باعث افزایش فرصت‌های اشتغال مناسب می‌شود، در حالی که در برخی موارد دیگر، رشد اقتصادی باعث جایگزین شدن نیروی انسانی با سرمایه یا تولید محصولات و خدمات با بازده اشتغال پایین می‌شود. این پدیده منجر به تضعیف نقش کار در توزیع عادلانه درآمد و رفاه خواهد شد.

تبعیض و نابرابری در بازار کار

این مورد از چالش‌های کار شایسته، به معنای عدم برخورداری از فرصت‌ها و امکانات یکسان بین گروه‌های مختلف کارگران است. برخی گروه‌ها، مانند زنان، جوانان، اقلیت‌ها، گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم، با تبعیض و نابرابری در دسترسی به کارهای با کیفیت بالا، حقوق و دستمزد بالا، حفاظت و برابری فرصت بیشتر و تحمل بیشتر ریسک‌ها و شوک‌های اقتصادی، اجتماعی و طبیعی روبرو هستند. این پدیده منجر به نابرابری، بی‌عدالتی و نارضایتی در بازار کار می‌شود.

تغییرات ساختاری و فناورانه در بازار کار

این موضوع به معنای وقوع تحولات عمده در نحوه تولید، توزیع و مصرف محصولات و خدمات است. این تحولات می‌توانند فرصت‌های جدیدی برای اشتغال مناسب ایجاد کنند، اما همچنین می‌توانند باعث از بین رفتن یا تغییر شکل برخی از شغل‌ها، ناهماهنگی بین تقاضا و عرضه مهارت‌ها، نابرابری در دسترسی به فناوری‌ها و زیرساخت‌های لازم و نگرانی درباره آینده کار شوند. این پدیده نیازمند تطبیق و آمادگی دائمی دولت‌ها، سازمان‌ها و کارگران است.

جمع‌بندی

در این مقاله به بررسی مفهوم و شاخص‌های کار شایسته یا Decent Work پرداختیم. به طور خلاصه، کار مناسب یا شایسته مفهومی است که توسط سازمان بین‌المللی کار (ILO) ارائه شده است و به معنای انجام کار در شرایطی مطابق با آزادی، عدالت، امنیت و کرامت انسانی است. کار مناسب شامل چهار جنبه اصلی از جمله ایجاد فرصت‌های اشتغال، حفظ حقوق در کار، حفاظت اجتماعی و گفتگو و مشارکت اجتماعی است.

هدف کار شایسته، رشد اقتصادی پایدار، کاهش فقر و نابرابری و تحقق عدالت اجتماعی است. کار مناسب همچنین یکی از اهداف توسعه پایدار است که توسط سازمان ملل متحد (UN) تصویب شده است. تحقق و دستیابی به شرایط کار مناسب و شایسته، نیازمند همکاری دولت‌ها، سازمان‌ها و اتحادیه‌ها، جامعه مدنی و سایر ذینفعان در جهت رفع چالش‌ها و محدودیت‌های موجود در بازار کار است.