رفتار شهروندی سازمانی Organizational Citizenship Behavior

یکـی از دلایلی که باعث موفقیت سازمان‌های بزرگ می‌شود این است که آنها دارای کارکنانی هسـتند که فراتر از وظایف رسمی خود تلاش می‌کنند. همین امر به ظهور مفهوم جدیدی با عنوان رفتار شهروندی سازمانی منجر شد.

از این رو، در این مقاله از سایت کاریابی جاب ویژن، قصد داریم این مفهوم را تعریف کنیم و ویژگی‌های آن را نام ببریم. با ما همراه باشید.

معنی رفتار شهروندی سازمانی چیست؟

رفتار شهروندی سازمانی عبارت است از:

مجموعه ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با این وجود توسط وی انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقش‌های سازمان می شوند.

به عنوان مثال یک کارگر ممکن است نیازی به اضافه کاری و کار کردن تا دیر وقت نداشته باشد، اما با این وجود او بیشتر از ساعت کاری رسمی خود در سازمان مانده و به دیگران کمک می کند و باعث بهبود امور جاری و تسهیل جریان کاری سازمان می گردد.

در حقیقت رفتار شهروندی کارکنان به عنوان اقداماتی مثبت برای بهبود بهره وری و همبستگی و انسجام محیط کاری انجام می‌شود که ورای الزامات سازمانی است. همچنین رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری فردی و داوطلبانه است که مستقیماً مشمول سیستم‌های رسمی پاداش در سازمان نمی‌شود، اما باعث ارتقای اثربخشی و کارایی عملکرد سازمان خواهد شد.

ویژگی های کلیدی رفتار شهروندی

• رفتاری است فراتر از آنچه که برای کارکنان سازمان بطور رسمی تشریح گردیده است.
• رفتاری است که به صورت اختیاری و براساس اراده فردی است.
• رفتاری است که بطور مستقیم پاداشی به دنبال ندارد و یا از طریق ساختار رسمی سازمانی مورد قدردانی قرار نمی گیرد.
• رفتاری است که برای عملکرد سازمان و موفقیت عملیات سازمان خیلی مهم است.

انواع رفتار شهروندی

انواع مختلف رفتار شهروندی عبارتند از:

1. اطاعت سازمانی
2. وفاداری سازمانی
3. مشارکت سازمانی

در ادامه هرکدام را به طور کامل شرح می‌دهیم.

اطاعت سازمانی

شاخص‌های اطاعت سازمانی رفتارهای نظیر احترام به قوانین سازمانی، انجام وظایف به طور کامل و انجام دادن مسئولیت‌ها با توجه به منابع انسانی است.

وفاداری سازمانی

این وفاداری به سازمان از وفاداری به خود، سایر افراد، واحدها و بخش‌های سازمانی متفاوت است و بیان کننده میزان فداکاری کارکنان در راه منابع سازمانی و حمایت و دفاع از سازمان است.

مشارکت سازمانی

از جمله مثال‌‌های مشارکت سازمانی می‌توان به حضور داوطلبانه در جلسات، اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی از مسائل جاری سازمان اشاره کرد.

مطلب مرتبط: با مفهوم کار شایسته (decent work) آشنا شوید!

ابعاد رفتار شهروندی سازمانی

• آداب اجتماعی: مستلزم حمایت از عملیات‌های اداری سازمان است. یک شهروند سازمانی خوب نه تنها باید از مباحث روز سازمان آگاه باشد؛ بلکه باید درباره آنها اظهار نظر کرده و در حل آن‌ها نیز مشارکت فعالانه داشته باشد.
• نوع دوستی : کمک به همکاران و کارکنان برای انجام وظایف تعیین شده به شیوه ای فراتر از آنچه انتظار می‌رود.
• وجدان کاری : انجام امور تعیین شده به شیوه‌ای فراتر از آنچه انتظار می‌رود.
• جوانمردی: تأکید بر جنبه‌های مثبت سازمان به جای جنبه‌های منفی آن.
• نزاکت : مشورت با دیگران قبل از اقدام به عمل، دادن اطلاع قبل از عمل و رد و بدل کردن اطلاعات.

سیاستهای انگیزشی رفتار شهروندی سازمانی

تقویت رفتار شهروندی مانند هر رفتار دیگری که از ما سر می‌زند نیاز به ترغیب و تشویق دارد. یکی از مواردی که می تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد سیاست‌ها و اقدامات سازمانی است. مدیران سازمانی باید با وضع سیاست‌ها و راهبردهای مناسب در جهت شکوفاتر شدن رفتارهای شهروندی سازمانی تلاش کنند. در همین راستا می‌توان چند مورد ازاین موارد را نام برد که برای ترغیب و ارتقا رفتار شهروندی مناسب‌اند.

مطلب مرتبط: راهنمای جامع استخدام؛ شغل مناسب خود را پیدا کنید و آن را به چنگ بیاورید!

گزینش و استخدام

برخی از محققان معتقدند افرادی که علائم شهروندی خوبی را در حوزه زندگی شخصی از خود بروز می دهند، به همان میزان تمایل دارند تا شهروندان سازمانی خوبی باشند. به همین دلیل می‌توان به این ویژگی‌ها هنگام گزینش و استخدام کارمندان توجه نمود.

آموزش و توسعه

سازمان‌ها می‌توانند با اجرای طرح‌های آموزشی برای کارکنان فعلی سازمان به ایجاد رفتارهای شهروندی سازمانی مفید و سازنده بپردازند. استفاده از برنامه‌های آموزشی موجب تسهیل کمک‌های بین فردی در میان کارکنان می شود، البته برای توسعه مهارت‌های کارکنان می‌توان از برنامه‌های آموزش میانی و چرخش شغلی نیز استفاده کرد.

ارزیای عملکرد و جبران خدمت

سازمان‌ها می‌توانند با ایجاد سیستم‌های منطقی و منظم برای ارائه پاداش به کارکنان تا حد زیادی رفتار شهروندی سازمانی را تسهیل نمایند. تحقیقات نشان داده است که افراد در کارهایی که احتمال دریافت پاداش و جود دارد، بیشتر مشارکت می‌نمایند. به همین علت توجه به سیستم‌های پاداش اقتضایی و موثر توسط سازمان در شکل‌دهی شهروندان خوب بسیار تاثیر گذار خواهد بود.

لینک مرتبط: ارگونومی در محیط کار چیست؟

سیستم های غیر رسمی

برخی از روانشناسان معتقدند که فشارهای اجتماعی و هنجارهای گروهی غالبا تاثیر بیشتری نسبت به رویدادهای رسمی بر رفتار فردی در سازمان می‌گذارند. به همین علت توسعه مکانیزم‌های غیر رسمی مانند فرهنگ مشارکتی، یک رکن اساسی و محوری برای تقویت رفتار شهروندی سازمانی در محیط کار است.

نتایج و پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی

جمع‌بندی

رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم جدید مدیریت رفتار سازمانی که بر رفتارهای فرانقشی کارکنان و مدیران تاکید می‌ورزد، در فرآیند سازمانی و تبدیل محیط سنتی به محیط پویا و کارآمد، نقش تعیین‌کننده دارد. در دنیای امروز، سازمان‌ها باید از منابع مالی، مادی و انسانی خویش حداکثر استفاده را ببرند.

توجه به مفهوم رفتار شهروندی سازمانی، در دست‌یابی به این هدف، کمک فراوانی می‌نماید. بدین منظور سازمان‌ها باید شرایطی را ایجاد نمایند تا کارمندان بیش از الزامات نقش و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت کنند.